8 ενδιαφέρουσες πληροφορίες για τα πανέμορφα σκυλιά Δαλματίας
Παρόλο που ζει αποκλειστικά στη θάλασσα, η Ποσειδωνία είναι ένα πραγματικό φυτό με ρίζες, άνθη, καρπούς, και μακριά φύλλα σαν κορδέλες. Η ιστορία της ξεκίνησε πριν από 70 με 100 εκατομμύρια χρόνια, όταν ανθισμένοι χερσαίοι πρόγονοί της αποίκησαν τον βυθό των ωκεανών δημιουργώντας ένα νέο μοναδικό θαλάσσιο οικοσύστημα. Τα λιβάδια Ποσειδωνίας προσφέρουν ανεκτίμητα οφέλη στο περιβάλλον και τον άνθρωπο, ενώ έχουν καταφέρει να επιβιώσουν σε όλες τις αλλαγές και τις ακραίες κλιματικές συνθήκες από την εποχή των δεινοσαύρων μέχρι και σήμερα. Θα καταφέρουν όμως να αντέξουν τον σύγχρονο άνθρωπο;
Τα φυτά της Ποσειδωνίας έχουν ρίζες που τους επιτρέπουν να απορροφούν τα θρεπτικά συστατικά που χρειάζονται για να αναπτυχθούν. Αναπτύσσονται εξαιρετικά αργά (1 εκατοστό ανά έτος) και ζουν έως αρκετές χιλιάδες χρόνια.
Τα λιβάδια Ποσειδωνίας αποτελούν βασικό βιότοπο για διάφορα θαλάσσια είδη. Δεν είναι μόνο ένας τόπος όπου ζουν και τρέφονται πολλά ψάρια, αλλά και ένας σημαντικός τόπος αναπαραγωγής και τροφοληψίας για πολλά θαλάσσια είδη. Επιπλέον, οι Ποσειδωνίες παρέχουν εξαιρετικά σημαντικές οικοσυστημικές υπηρεσίες, όπως η δέσμευση άνθρακα, λειτουργώντας ως αποθήκες ή αλλιώς καταβόθρες άνθρακα (carbon sinks), η προστασία των παραλιών από τη διάβρωση, η φιλοξενία πολλών θαλάσσιων ειδών, κ.α. Η οικονομική αποτίμηση των υπηρεσιών που προσφέρουν οι Ποσειδωνίες ανά εκτάριο λιβαδιού, υπερβαίνει κατά πολύ αυτή των κοραλλιογενών υφάλων και του τροπικού δάσους του Αμαζονίου.
Η Ποσειδωνία, ή αλλιώς φυκιάδα όπως την αποκαλούν οι ψαράδες και οι ναυτικοί στην Ελλάδα, είναι γνωστή σύμφωνα με την ελληνική μυθολογία και ως “γρασίδι του Ποσειδώνα”, από τον ομώνυμο αρχαίο θεό της θάλασσας.
Τα φυτά της Ποσειδωνίας έχουν ρίζες που τους επιτρέπουν να απορροφούν τα θρεπτικά συστατικά που χρειάζονται για να αναπτυχθούν. Αναπτύσσονται εξαιρετικά αργά (1 εκατοστό ανά έτος) και ζουν έως αρκετές χιλιάδες χρόνια. Δεν τη βρίσκουμε σε εκβολές ποταμών, κλειστούς κόλπους ή σε εκτεθειμένες στους καιρούς ακτές εξαιτίας των ακατάλληλων συνθηκών σε αυτά τα περιβάλλοντα.
Ένας χάρτης που είναι ακόμη ατελής
Στον χάρτη της Μεσογείου, η Ποσειδωνία μοιάζει με μια λεπτή πράσινη κορδέλα που καλύπτει ένα μεγάλο μέρος της ακτογραμμής. Τα λιβάδια της είναι ορατά από ψηλά, ακόμα και από το διάστημα όπως έχουν δείξει φωτογραφίες από τον Διεθνή Διαστημικό Σταθμό. Η συνολική της έκταση υπολογίζεται σε περισσότερα από 20.000 τετραγωνικά χιλιόμετρα, τα οποία έχουν μέχρι στιγμής καταγραφεί σε όλα τα πλάτη και μήκη της Μεσογείου. Στις ελληνικές θάλασσες, τα λιβάδια Ποσειδωνίας εκτιμάται ότι καταλαμβάνουν περισσότερα από 2.500 τετραγωνικά χιλιόμετρα, καλύπτοντας το 70% της ακτογραμμής, ενώ το μεγαλύτερο μεσογειακό λιβάδι που έχει εντοπιστεί μέχρι σήμερα βρίσκεται στην Τυνησία. Η γνώση μας ωστόσο για τα μοναδικά αυτά υποθαλάσσια μπλε δάση παραμένει περιορισμένη και αποσπασματική, με σημαντική έλλειψη δεδομένων για την έκταση και την κατάσταση τους σε αρκετές μεσογειακές χώρες.
Πνοή ζωής
Όπως τα δάση της ξηράς, έτσι και τα υποθαλάσσια μπλε δάση παράγουν άφθονο οξυγόνο. Έχει υπολογιστεί πως ένα τετραγωνικό μέτρο θαλάσσιου λιβαδιού παράγει έως και 14 λίτρα οξυγόνου την ημέρα. Παράλληλα, τα θαλάσσια λιβάδια έχουν πολύ μεγάλες δυνατότητες δέσμευσης άνθρακα (CO₂). Τα λιβάδια της Ποσειδωνίας μαζί με τα μαγκρόβια δάση και τους αλμυρόβαλτους χαρακτηρίζονται ως οικοσυστήματα Μπλε Άνθρακα, ακριβώς επειδή είναι ιδιαίτερα αποτελεσματικά στην απορρόφηση του διοξειδίου του άνθρακα από τον αέρα και στη μετατροπή του σε φυτική οργανική ύλη. Τα λιβάδια Ποσειδωνίας φαίνεται να είναι από τις πιο αποτελεσματικές αποθήκες ή αλλιώς καταβόθρες άνθρακα (carbon sinks) σε παγκόσμιο επίπεδο όσον αφορά στην ποσότητα του οργανικού άνθρακα που αποθηκεύουν ανά εκτάριο, καθώς τόσο στα ριζώματα όσο και στους βλαστούς και τα φύλλα τους μπορούν και δεσμεύουν από 5 έως 8 φορές περισσότερο άνθρακα από ότι ένα τροπικό δάσος! Τέλος, υπολογίζεται πως το 20 έως 25% του δεσμευμένου άνθρακα παγιδεύεται στο λιβάδι για χιλιάδες χρόνια.
Οι υπερδυνάμεις
Τα λιβάδια Ποσειδωνίας λειτουργούν σαν πνεύμονες της θάλασσας και παίζουν σημαντικό ρόλο στην κατακράτηση των ιζημάτων στον βυθό, εξασφαλίζοντας έτσι υψηλή διαύγεια και καθαρότητα στα νερά μας. Αποτελούν κύριο ενδιαίτημα για πλήθος ειδών, καθώς στη Μεσόγειο, περισσότερα από 50 είδη ψαριών ζουν στα λιβάδια της, ενώ είναι καταφύγιο και τόπος αναπαραγωγής για περισσότερα από 400 είδη φυτών και 1.000 είδη ζώων. Ακόμη και “νεκρή”, η Ποσειδωνία παραμένει ιδιαίτερα πολύτιμη. Τα φύλλα της, τα οποία στη συνέχεια ξεβράζονται στις ακτές, σχηματίζουν θημώνες που προστατεύουν την ακτογραμμή και τις αμμοθινικές ακτές από τη διάβρωση, παρέχοντας παράλληλα ενδιαίτημα διαβίωσης και διατροφής σε πολλά χερσαία είδη, όπως για τα ασπόνδυλα. Επιπλέον αποτελούν φυσικό λίπασμα για όλα τα φυτά, τα οποία φυτρώνουν στις αμμώδεις παραλίες. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο δεν πρέπει ποτέ να αφαιρούμε τα φύλλα Ποσειδωνίας από την παραλία, αφού αποτελούν οργανικό και συστατικό μέρος της. Επιπλέον, ακόμα και όταν ένα λιβάδι αποψιλωθεί, τα νεκρά ριζώματά του παραμένουν στο βυθό και διατηρούν τον άνθρακα που εχουν αποθηκεύσει.
Μια ανάπτυξη πολύ-πολύ αργή
Τα φυτά της Ποσειδωνίας αναπτύσσονται μόνο μερικά εκατοστά τον χρόνο, περίπου ένα μέτρο μέσα σε έναν αιώνα, και ανθίζουν κάθε τέσσερα με έξι χρόνια. Η ηλικία ορισμένων λιβαδιών της έχει υπολογιστεί ακόμα και στα 80.000 χρόνια, γεγονός που την καθιστά ίσως και τον αρχαιότερο ζωντανό οργανισμό στον πλανήτη. Έτσι, η υποβάθμιση ή καταστροφή ενός και μόνο τετραγωνικού μέτρου λιβαδιού, όπως για παράδειγμα από την άγκυρα ενός μεγάλου σκάφους, είναι μία καταστροφή που θα απαιτήσει αρκετές δεκαετίες για να επουλωθεί και να αποκατασταθεί με φυσικό τρόπο.
Το έμβλημα της Μεσογείου
Αν το δέντρο της ελιάς είναι το σύμβολο της ηπειρωτικής Μεσογείου, η Ποσειδωνία αποτελεί σύμβολο της υποθαλάσσιας Μεσογείου. Είναι ενδημικό φυτό της μεσογειακής λεκάνης, πράγμα που σημαίνει ότι δεν συναντάται πουθενά αλλού στον κόσμο. Αυτός ο μοναδικός οικολογικός θησαυρός, που οι επιστήμονες πιστεύουν ότι είναι συγκρίσιμος με τους μεγάλους κοραλλιογενείς υφάλους των ωκεανών ή τα τροπικά δάση, πλέον απειλείται σοβαρά. Αν και προστατεύεται εδώ και δεκαετίες, η υποβάθμιση των λιβαδιών επιταχύνεται. Η επιφάνεια των θαλάσσιων λιβαδιών δείχνει σημαντικές τάσεις συρρίκνωσης, ειδικά σε περιοχές όπου οι πιέσεις της αγκυροβολίας είναι ανεξέλεγκτες και αυξανόμενες. Δυστυχώς, η καταστροφή αυτού του μοναδικού και ιδιαίτερα σημαντικού θαλάσσιου οικοσυστήματος, αν και δεν είναι σκόπιμη, συνδέεται άμεσα με τις ανθρώπινες δραστηριότητες.
“Θύμα” της ανθρώπινης δραστηριότητας
Οι κύριες απειλές που αντιμετωπίζουν τα λιβάδια Ποσειδωνίας είναι η θέρμανση των θαλασσών, η ρύπανση, η παράκτια ανάπτυξη και οι ανθρωπογενείς αλλαγές της ακτογραμμής (παράκτια και λιμενικά έργα), όπως και άλλα μηχανικά έργα στη θάλασσα (βυθοκορήσεις και άλλες κατασκευές), η εγκατάσταση και λειτουργία υδατοκαλλιεργειών πάνω από θαλάσσια λιβάδια, η παράνομη και καταστρεπτική χρήση συρόμενων αλιευτικών εργαλείων (όπως οι τράτες βυθού) και η εξάπλωση των ξενικών και εισβολικών ειδών όπως τα ξενικά τροπικά φύκη Caulerpa racemosa και Caulerpa taxifolia που συχνά καταλαμβάνουν τη θέση τους όταν ένα λιβάδι καταστρέφεται.
Κύρια και αυξανόμενη απειλή για τα θαλάσσια λιβάδια, ειδικά σε τουριστικές περιοχές στη χώρα μας, αποτελεί η ανεξέλεγκτη αγκυροβολία σκαφών. Οι άγκυρες και οι αλυσίδες των σκαφών σε περιοχές με θαλάσσια λιβάδια, καταστρέφουν άμεσα ή έμμεσα μεγάλες εκτάσεις τους, όπως μαρτυρούν τα εναπομείναντα νεκρά ριζώματα. Πιο συγκεκριμένα οι άγκυρες και οι αλυσίδες τους καταστρέφουν τους βλαστούς αφήνοντας πίσω μόνο ένα στρώμα νεκρών ριζωμάτων (matte morte). Όμως ακόμα και ένα νεκρό λιβάδι έχει αποθηκευμένες μεγάλες ποσότητες άνθρακα. Ο πολύ αργός ρυθμός αύξησης και φυσικής αποκατάστασης της Ποσειδωνίας θέτει σε κίνδυνο τη φυσική δυνατότητα του λιβαδιού να ανακάμψει, ιδιαίτερα όσο η πίεση της αγκυροβολίας παραμένει ενεργή.
Τι κάνουμε
Από το 2023, συμμετέχουμε στην υλοποίηση ενός Μεσογειακής εμβέλειας προγράμματος για την προστασία και τη διαχείριση των λιβαδιών Ποσειδωνίας, διάρκειας 5 ετών. Το πρόγραμμα με τίτλο «Μπλε Δάση της Μεσογείου» (Mediterranean Blue Forests) υλοποιείται υπό το γενικό συντονισμό του Μεσογειακού γραφείου του WWF (Mediterranean Marine Initiative), με τη συμμετοχή 4 Μεσογειακών χωρών (Ελλάδα, Γαλλία, Τυνησία και Τουρκία), σε συνεργασία με εξειδικευμένους φορείς.
Οι περιοχές παρέμβασης του προγράμματος στην Ελλάδα είναι η Θαλάσσια Προστατευόμενη Περιοχή της Γυάρου και η περιοχή Natura 2000 των Μικρών Κυκλάδων (Σχοινούσα, Ηρακλειά, Κουφονήσια, Κέρος, Αντικέρια).
Στη χώρα μας, ενώνοντας δυνάμεις με το Ινστιτούτο Ωκεανογραφίας του Ελληνικού Κέντρου Θαλασσίων Ερευνών (ΕΛΚΕΘΕ) και το Cyclades Preservation Fund (CPF), στόχος είναι να αποκατασταθεί η υγεία των «πνευμονων» των θαλασσών μας, θέτοντας ως προτεραιότητα την αντιμετώπιση της ανεξέλεγκτης αγκυροβολίας, ως μία από τις κυριότερες απειλές για την Ποσειδωνία, υποστηρίζοντας παράλληλα την ανάπτυξη εναλλακτικών πηγών εισοδήματος των παράκτιων κοινοτήτων που βασίζονται σε δραστηριότητες που έχουν αρνητικό ή και καταστρεπτικό αντίκτυπο στα λιβάδια Ποσειδωνίας.
Επιπλέον, το WWF Ελλάς, είναι ενεργό μέλος του Μεσογειακού Δικτύου για την Ποσειδωνία (Mediterranean Posidonia Network – MPN), που απαρτίζεται από 60 φορείς από χώρες της Μεσογείου που συνεργάζονται για την προστασία των λιβαδιών Ποσειδωνίας.
